Phơ-ri-đơ-rích Ăng-ghen sinh ngày 28/11/1820 ở thành phố Ba-rơ-men
tỉnh Ranh, Vương quốc Phổ (ngày nay là nước Đức) trong một gia đình là chủ
xưởng dệt. Năm 14 tuổi, Ph.Ăng-ghen học tại thành phố Ba-rơ-men và đã sớm bộc lộ năng khiếu về ngoại ngữ. Tháng
10/1834, Ph.Ăng-ghen chuyển sang học ở trường trung học En-béc-phen-đơ, một trường
tốt nhất ở Phổ thời bấy giờ. Năm 1837, Ph.Ăng-ghen
buộc phải rời bỏ trường trung học khi chưa tốt nghiệp để bắt đầu công việc buôn bán ở Văn phòng theo yêu cầu của bố.
Trong thời gian này Ông tự học các ngành sử học, triết học, văn học, ngôn ngữ
và thơ ca. Tháng 6/1838, Ph.Ăng-ghen
đến làm việc tại Văn phòng thương mại ở thành phố cảng Ba-rơ-men, thành phố cảng lớn buôn bán
với nhiều nơi trên thế giới. Tại đây Ph.Ăng-ghenđược mở rộng tầm hiểu biết về nền văn học và báo chí nước ngoài
cũng như tác động của cuộc cách mạng dân chủ tư sản đã chín muồi ở Đức hồi bấy
giờ và chính điều đó đã thúc đẩy việchình thành các quan điểm dân chủ - cách
mạng ởPh.Ăng-ghen.
Cuối năm 1839,
Ph.Ăng-ghen bắt tay vào nghiên cứu các tác phẩm của Hê-ghen, chính thức không trở thành thương gia như ý muốn của bố
mà hiến thân cho một sự nghiệp khác cao cả hơn.
Tháng 9/1841, Ph.Ăng-ghen đến Béc-lin và gia nhập binh
đoàn pháo binh.Tại đây được
huấn luyện quân sự,đó là điều rất cần thiết, song Ph.Ăng-ghen vẫn lui tới trường Đại học Tổng hợp Béc-lin
nghe các bài giảng triết học, tham gia hội thảo về lịch sử tôn giáo.
Mùa xuân 1842, Ph.Ăng-ghen
bắt đầu cộng tác với tờ Rheinische Zeitung (Nhật báo tỉnh Ranh).Trong những bài
báo in năm 1842, Ph.Ăng-ghen đã lên tiếng phản
kháng chế độ kiểm duyệt của Chính phủ Vương quốc Phổ, trật tự phong kiến ở Đức. Ngày 8/10/1842, Ph.Ăng-ghen mãn hạn phục vụ
trong quân đội và từ Béc-lin trở
về Ba-rơ-men. Một tháng sau, Ph.Ăng-ghen sang Anh thực tập buôn bán. Trên đường sang Anh,
Ph.Ăng-ghen đã thăm trụ sở tờ báo Rheinische Zeitung ở Koln và đã gặp C.Mác, Tổng biên tập tờ báo. Ph.Ăng-ghen đã ở lại Anh trong 02 năm. Trong thời gian từ tháng 9/1844 - tháng
3/1845, Ph.Ăng-ghen đã viết cuốn sách “Tình cảnh giai cấp công nhân Anh”và nhiều bài báo
khác để phân tích
rõ sự phân chia xã hội thành
03giai cấp cơ bản(giai
cấp quý tộc chiếm hữu ruộng đất, giai cấp tư sản công nghiệp và giai cấp vô sản)và đi đến kết luận “đằng
sau cuộc đấu tranh của các đảng phái ẩn giấu cuộc đấu tranh của các giai cấp”. Những
năm tháng ở Anh, Ph.Ăng-ghen chưa hoàn toàn đoạn tuyệt với quan điểm của phái Hêghen trẻ, nhưng lại có ý nghĩa quyết định trong việc
dứt khoát từ bỏ những quan điểm duy tâm để trở thành nhà duy vật.Tháng 2/1844,tham gia viết bài cho tờ
tạp chí Niên giám Pháp - Đức, các bài báo của Ph.Ăng-ghen đề cập đến việc áp dụng
phương pháp biện chứng vào việc phân tích các quan hệ kinh tế của xã hội tư
sản. Tháng
2/1845, cuốn sách “Gia đình Thần thánh” của C.Mác và Ph.Ăng-ghen ra đời, đã phê
phán mạnh mẽ chủ nghĩa duy tâm và phương pháp của nó, nêu luận điểm về vai trò
quyết định của quần chúng nhân dân trong lịch sử. Trong hai năm 1845 - 1846, C.Mác và Ph.Ăng-ghen cùng hợp sức viết công trình nổi tiếng “Hệ tư
tưởng Đức”, phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa duy tâm của Hêghen và phái Hêghen
trẻ; đồng thời, phê phán chủ nghĩa duy vật không nhất quán của Lút-vích Phoi-ơ-bắc,
nêu ra những luận điểm cơ
bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Năm 1848, Đại hội II Liên đoàn những người cộng sản đã
uỷ nhiệm C.Mác và Ph.Ăng-ghen cùng viết “Tuyên
ngôn của Đảng Cộng sản” - đó là Cương lĩnh cách mạng đầu tiên của giai cấp vô sản thế giới,
là ngọn đuốc soi đường cho giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức vùng lên
đấu tranh phá bỏ xiềng xích và mọi sự áp bức, bất công trong xã hội tư bản.
Năm 1848, trong thời gian sống ở Pa-ri,
Ph.Ăng-ghen quan tâm nhiều đến hoạt động của Ban Chấp
hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản và trở thành Uỷ viên của Ban
lãnh đạo và là một trong những lãnh đạo Câu lạc bộ công nhân Đức (tháng 3/1848)
do Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản lập ra.
Tháng 3/1848, cùng với C.Mác, Ph.Ăng-ghen thảo ra “Những yêu sách
của Đảng Cộng sản Đức” được Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người
cộng sản thông qua như là văn kiện có tính chất cương lĩnh cho hành động của
giai cấp vô sản Đức.
Tháng 4/1848 Ph.Ăng-ghen cùng với C.Mác
trở về Đức tham gia cuộc cách mạng Đức; tháng
10/1848, đi Bỉ để tránh lệnh truy nã của chính quyền
Phổ nhưng do không được phép cư trú chính trị nên Ph.Ăng-ghen lại đến Pa-ri; sau đó sang Thụy Sĩ
tham gia Đại hội các liên đoàn công nhân Đức và được
bầu vào Uỷ ban Trung ương của tổ chức này.
Tháng Giêng năm 1849, Ph.Ăng-ghen trở về Đức tiếp tục hoạt động cách
mạng. Khi cuộc đấu tranh bùng nổ ở Tây và Nam nước Đức (tháng 5/1849), Ph.Ăng-ghen
đã vạch ra một kế hoạch hoạt động quân sự, thành lập quân đội cách mạng tiến
hành cuộc khởi nghĩa. Ngày 10/5/1849, Ph.Ăng-ghen đến Elberfeld và được bổ sung vào Ban Quân sự, trực tiếp lãnh đạo việc xây dựng công
sự, trông coi tất cả các chiến luỹ trong thành phố, đồng thời kiêm nhiệm phụ
trách pháo binh. Sau cuộc khởi nghĩa ở Tây - Nam nước Đức, Ph.Ăng-ghen đưa ra một kế hoạch đã
suy nghĩ kỹ để triển khai cuộc đấu tranh cách mạng và dấy lên thành phong trào
toàn nước Đức.Trong thời kỳ này, Ph.Ăng-ghen tham gia trực tiếp 04 trận đánh lớn, trong đó có
trận Rastatt, một
trận có ý nghĩa đặc biệt to lớn; sau
này, đã viết “Luận văn quân sự” nổi tiếng thể hiện khả năng thiên tài
quân sự của Ông.
Tháng 11/1849, Ph.Ăng-ghen đến Luân Đôn (Anh) và
được bổ sung vào Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản mà C.Mác
đã cải tổ sau khi đến đây. Ph.Ăng-ghen sống ở Luân Đôn một năm, trong
thời gian này, Ông đã
viết hai tác phẩm “Cách mạng và phản cách mạng ở
Đức” và “Cuộc chiến tranh nông dân ở Đức”.
Tháng 11/1850, Ph.Ăng-ghen buộc phải chuyển đến Man-che-xtơ (Anh) và lại bắt đầu làm việc ở
Văn phòng thương mại. Điều này tạo điều kiện cho Ph.Ăng-ghen có thể giúp đỡ về vật chất cho C.Mác hoạt động cách mạng. Ph.Ăng-ghen đặc biệt chú ý
nghiên cứu các môn khoa học tự nhiên, quân sự, chính sách quốc tế. Cùng với C.Mác, Ph.Ăng-ghen tham gia lãnh đạo Quốc tế Cộng sản I.
Tháng 9/1870, Ph.Ăng-ghen đến Luân Đôn và được đưa vào Tổng Hội đồng của Quốc tế Cộng sản I. Ph.Ăng-ghen kiên trì đấu tranh chống lại quan điểm cơ hội của
phái Pruđông, Latxan, Bacunin.
Năm 1871, Ph.Ăng-ghen tham gia vào việc tổ
chức chiến dịch bảo vệ Công xã Pari. Trong thời gian này, Ph.Ăng-ghen đã viết một số tác phẩm có giá trị lý luận, đặc
biệt là cuốn “Chống Đuy rinh” (1878), góp
phần to lớn cho việc hoàn thiện lý luận cho chủ nghĩa Mác.
Sau khi C.Mác qua đời (1883), Ph.Ăng-ghen là người lãnh đạo tổ chức
những người theo chủ nghĩa xã hội ở châu Âu, chuẩn bị cho in tập 2 và 3 của bộ
Tư bản mà C.Mác chưa kịp hoàn thành. Ph.Ăng-ghen
viết nhiều tác phẩm nổi tiếng vào những năm cuối đời, như: Nguồn gốc gia đình, Chế độ tư hữu và Nhà
nước (1884), Lút-víchPhoi ơ bắc và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức (1886), Biện chứng tự nhiên,Vấn đề nông dân ở Pháp
và Đức (1894); đồng thời tiếp tục làm cố vấn
và là người lãnh đạo của những người xã hội chủ nghĩa châu Âu. Ph.Ăng-ghen đã
tiến hành cuộc đấu tranh không khoan nhượng chống chủ nghĩa cơ hội trong các
đảng công nhân, vạch trần và phê phán kịch liệt những khuyết điểm của các đảng
đó, giúp các đảng đó có một phương hướng cách mạng trong công tác. Tác phẩm
“Phê phán dự thảo Cương lĩnh của Đảng xã hội dân chủ năm 1891”, viết năm 1891,
là một văn kiện quan trọng của Ph.Ăng-ghen đấu tranh chống chủ
nghĩa cơ hội.
Ph.Ăng-ghen mất
ngày 05 tháng 8 năm 1895 ở Luân Đôn, thi hài sau đó được hỏa táng và thủy
táng xuống biển./.